Kontrola stanu przestrzegania przepisów oraz zasad bhp

Kontrola warunków pracy oraz przestrzegania  przepisów i zasad bhp jest jednym z najważniejszych zadań z dziedziny profilaktyki wypadkowej i chorobowej, bowiem polega na rozpoznawaniu potencjalnych zagrożeń, zanim się one uaktywnią. To pozwala wprowadzić działania profilaktyczne, eliminujące lub ograniczające możliwość powstawiania niebezpiecznych zdarzeń lub niebezpiecznego oddziaływania na ludzi czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia. Inaczej mówiąc kontrola warunków pracy jest monitorowaniem aktywnym w odróżnieniu od działań powypadkowych będących monitorowaniem reaktywnym.

Pracodawca ma obowiązek  wskazany w § 40 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w  sprawie ogólnych przepisów bhp do zapewnienia systematycznych kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i urządzeń technicznych oraz ustalenia sposobów rejestracji nieprawidłowości i meto ich usuwania. Kontrole stanowisk pracy są przeprowadzane przez pracodawcę lub pracowników nadzoru, w tym służbę bezpieczeństwa i higieny pracy.

Służba bhp została zobowiązana przepisem §  2 ust. 1 pkt 1 powyższego rozporządzenia do przeprowadzania kontroli warunków pracy oraz przestrzegania przepisów oraz zasad bhp, ze szczególnym uwzględnieniem stanowisk pracy, na których zatrudnione są kobiety w ciąży lub karmiące dziecko piersią, niepełnosprawni, młodociani oraz pracownicy wykonujący prace zmianową w tym pracujący w nocy, jak także osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę.

Celem kontroli służb bezpieczeństwa i higieny pracy jest:

• pokazanie osobie kierującej zespołem jakie występują niezgodności na stanowiskach pracy przy wykonywaniu poszczególnych czynności biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy i zasady bhp,
•  pokazanie pracownikom, jakie popełniają błędy i czym one mogą skutkować,
• doradzanie pracownikom jak i kadrze kierowniczej, co należy zmienić, aby zlikwidować zagrożenia lub je ograniczyć dla poprawy ergonomii czy zmniejszenia uciążliwości i zapewnienia spełnienia wymagań przepisów prawa pracy.

Podstawowym zadaniem kontroli w zakresie bhp jest pozyskanie informacji o zgodności stanu faktycznego z obowiązującymi przepisami i zasadami. Kontrola w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy powinna skupiać się na następujących zagadnieniach:

• stanu technicznego pomieszczeń pracy, w tym urządzeń wentylacyjnych, klimatyzacyjnych, odpylających i innych wpływających na warunki pracy;
• oświetlenia ogólnego w pomieszczeniach oraz oświetlenia na stanowiskach pracy,
• stanu pomieszczeń higieniczno-sanitarnych;
• stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, w tym spełniania wymagań dotyczących oceny zgodności oraz wyposażenia w osłony i inne środki zabezpieczające;
• narzędzi i wyposażenia stanowisk pracy, jak tez stosowanych materiałów, surowców, substancji i mieszanin chemicznych;
• oceny ochrony pracowników przed działaniem materiałów i procesów technologicznych niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia;
• zaopatrzenia pracowników w odzież i obuwie robocze oraz środki ochrony indywidualnej, zabezpieczające  przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy.

Kontrola powinna obejmować wszystkie zagadnienia mające wpływ na bezpieczne warunki pracy, a wynikające z zakresu działania i uprawnień służby bhp, bez względu na to czy wynikają z obowiązku pracodawcy, osób kierujących, czy samych pracowników.  Kontrola obejmuje też w swoim zakresie:

• stan opieki lekarskiej nad zdrowiem pracownika w ramach przeprowadzania wstępnych i okresowych badań lekarskich
• szkoleń w zakresie bezpieczeństwa i higieny i pracy,
• przestrzegania przez pracowników zasad i przepisów prawa,
• przestrzegania czasu pracy młodocianych oraz kobiet.

O wynikach kontroli służba bhp jest zobligowana powiadomić pracodawcę i na ich podstawie występuje do kierowników komórek organizacyjnych z zaleceniami usunięcia stwierdzonych zagrożeń. Pracownik służby bhp sporządza protokół z przeprowadzonej kontroli. Zawsze należy wyszczególnić stwierdzone uchybienia oraz zagrożenia dla zdrowia pracowników oraz wskazać środki likwidujące nieprawidłowości.

Protokół z kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy powinien zawierać:

• nazwę jednostki kontrolowanej, wskazanie miejsca, stanowiska pracy, maszyny podlegającej kontroli,
• datę kontroli,
• nazwiska i stanowiska osób kontrolujących,
• nazwiska i stanowiska osób kontrolowanych,
• opis formy, w jakiej przeprowadzono kontrolę (wywiady, oględziny pomieszczeń, dokumenty)
• wykaz dokumentów podlegających kontroli, np. instrukcja obsługi, przegląd stanowiska,
• informacje dotyczące odzieży roboczej i ochronnej oraz stosowanych środków ochrony osobistej w zakresie ich skuteczności ochrony,
• opis stwierdzonych nieprawidłowości w zakresie bezpieczeństwa oraz zalecania ich usunięcia,
• opis podjętych działań decyzyjnych,
• wnioski końcowe, np. propozycje poprawy pracy nazwiska osób, wobec których należy wyciągnąć konsekwencje,
• informację, czy osoba kontrolowana zgadza się z ustaleniami zawartymi w treści protokołu.

Protokół pokontrolny powinien być podpisany przez pracownika służby bhp przeprowadzającego kontrolę oraz osoby, które w tych działaniach uczestniczyły. Czasami w toku przeprowadzanej kontroli zostają ujawnione uchybienia, które zagrażają bezpieczeństwu wykonywania pracy, wymagające podjęcia decyzji przez pracodawcę.  W takim przypadku pracownik służby bhp powinien sporządzić kolejne dokumenty takie jak: wniosek o wstrzymanie pracy w zakładzie lub jego części lub wniosek o zastosowaniu kary porządkowej w stosunku do pracownika, który nie dopełnił obowiązków w zakresie bhp.

Do zakresu działań służy bhp w zakładzie pracy należy sporządzanie i przedstawianie pracodawcy, co najmniej 1 raz do roku, okresowych analiz stanu bezpieczeństwa bhp, które zwierają propozycje przedsięwzięć, mających na celu zapobieganie zagrożeniom życia i zdrowia pracowników oraz propozycje poprawy warunków pracy. Analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy jest jednym z najważniejszych dokumentów potwierdzających stan realizacji wymogów bhp w zakładzie pracy. Polega ona na porównaniu faktycznego stanu z obowiązującymi przepisami oraz ocenie spełnienia wymagań wymagających z tych przepisów ze wskazaniem ewentualnych nieprawidłowości.

Analizy stanu bezpieczeństwa   higieny pracy dokonuje się na podstawie gruntownej znajomości poziomu bezpieczeństwa w zakładzie. Analiza powinna uwzględniać ocenę warunków pracy na wszystkich stanowiskach i wykazywać występujące zagrożenia. Ważne jest, żeby została sporządzona w układzie porównawczym z wykazaniem zarówno pozytywnych , jak i negatywnych zmian jakie zaszły w analizowanym okresie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii na stanowiskach pacy.  Powinna również wykazywać przyczyny powstania tych zagrożeń i stwierdzonych nieprawidłowości.

Analizę stanu bhp w zakładzie pracy należy sporządzić  w formie pisemnej. W przepisach nie ma skonkretyzowanych zakresów tematycznych jakich powinna dotyczyć analiza. To pracownik służb bhp poprzez swoje rozeznanie i zapoznanie się ze specyfiką danego zakładu jest zobowiązany do doboru tematyki uwzględnionej w analizie stanu bhp. Powinien jednak przy tym uwzględnić rodzaj działalności, branży, w której funkcjonuje zakład, jak również potrzeby i wymagania pracowników w odniesieniu do ich stanowisk pracy.

Analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy powinna obejmować  wszystkie obszary działalności zakładu mające wpływ na bezpieczeństwo i higienę  pracy. Do analizy stanu bhp mogą być wykorzystane materiały z kontroli w zakresie warunków pracy oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp.

W rocznej analizie stanu bezpieczeństwa i higieny pracy zamieszczamy takie informacje jak:

1. informacje ogólne: nazwa zakładu pracy, rodzaj prowadzonej działalności, branża; stan zatrudnienia, w tym liczba kobiet, mężczyzn, osób młodocianych, osób niepełnosprawnych, liczba pracujących w nocy i prace zmianową; warunki techniczne obiektów, budynków i stanowisk pracy; pomiary i okresowe przeglądy urządzeń, maszyn i instalacji elektrycznych, odgromowych wentylacyjnych i gazowych; pomiary oświetlenia, ogrzewania i wentylacji w pomieszczeniach pracy; wyposażenie techniczne, eksploatowanych maszynach, urządzeń, sprzęcie i narzędziach; sposób transportu wewnątrz zakładowego i sposób magazynowania;
2. informacje o stanie bezpieczeństwa i higieny pracy: stosowane środki szkodliwe i nieszkodliwe; stosowane rozwiązania ochrony zbiorowej i sprzęt ochrony indywidualnej; informacje o odzieży roboczej, obuwiu ochronnym oraz zasadach ich przydziału czy stosowania; pomiary środowiska pracy; częstotliwość przeprowadzanych kontroli stanu bhp, działaniach poprawy; informacje o dopuszczonych pracownikach do pracy (badania lekarskie okresowe i kontrolne, szkolenia bhp, zapoznanie pracowników z ryzykiem zawodowym na danym stanowisku pracy, obowiązujących instrukcjach i zasadach) o kontrolach stanu bhp (wewnętrznych i zewnętrznych) z informacjami o stwierdzonych uchybieniach oraz o sposobie ich rozwiązania; o wypadkach przy pracy i chorobach zawodowych ( w raz z analizami przyczyn ciężkości, częstotliwości, prawidłowości przeprowadzenia postępowania powypadkowego, poniesionych kosztach i stratach); o ochronie przeciwpożarowej, w tym rozmieszczeniu sprzętu gaśniczego (gaśnic, hydrantów, instalacji gaśniczych); o oznakowaniu  zasadach ewakuacji; o przebytych w analizowanym okresie kontroli organów nadzoru nad warunkami pracy (Państwowej Inspekcji Pracy, Państwowej Inspekcji Sanitarnej);
3. plan poprawy stanu bhp: zalecenia oraz uwagi wynikające z przeprowadzonej analizy bezpieczeństwa i higieny pracy; działania techniczne i organizacyjne, jakie należy podjąć aby usunąć istniejące nieprawidłowości; propozycja działań na przyszły rok; inne działania mające na celu poprawę istniejącego stanu bhp.

Warto zauważyć, iż każda z niezgodności z przepisami bhp oraz wszelkie uciążliwości występujące w procesie pracy stanowią potencjalne źródło zagrożenia, a co za tym idzie potencjalne źródło wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Coroczną analizę stanu bhp należy przeprowadzić rzetelnie i starannie dla dobra zakładu pracy, pamiętając, że stanowi ona przedmiot kontroli inspekcji spoza zakładu.

Do zakresu działania służby bhp w zakładzie pracy jest udział w opracowywaniu planów modernizacji i rozwoju zakładu pracy oraz przedstawienia propozycji dotyczących uwzględnienia w tych planach rozwiązań techniczno-organizacyjnych, które zapewnią poprawę stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kolejnym zadaniem pracownika służby bhp jest udział w ocenie założeń i dokumentacji dotyczącej modernizacji zakładu pracy albo jego części, a także nowych inwestycji oraz  zgłaszanie wniosków dotyczących uwzględnienia wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy w tych założeniach i dokumentacji. Podczas realizacji tych działań służba bhp powinna pełnić  funkcję opiniująco-doradczą. Jej stanowisko w sprawach ochrony zdrowia i życia pracowników powinno być wiążące. Niezależnie od powyższego pracownik służby bhp jest zobowiązany do zgłaszania wniosków dotyczących wymagań bezpieczeństwa i higieny pracy do opracowywanych w zakładzie założeń dotyczących modernizacji zakładu lub jego części. Pracownik służby bhp powinien uczestniczyć w ocenie takiej dokumentacji.

Do zakresu działania pracownika służby bhp należy również udział w przekazywaniu do użytkowania nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanych lub ich części, w których przewiduje się  pomieszczenia do pracy, a także udział w oddawaniu do użytkowania urządzeń produkcyjnych oraz innych urządzeń mających wpływ na warunki pracy i bezpieczeństwo pracy.  Jak wynika z kodeksu pracy  przebudowa obiektu budowlanego, w którym znajdują się pomieszczenia do pracy, powinna uwzględniać poprawę warunków bezpieczeństwa i higieny pracy oraz spełniać wymagania dotyczące bhp. Ustawodawca zobowiązał pracodawcę do zapewnienia pomieszczeń pracy odpowiednio do rodzaju wykonywanych prac i liczby zatrudnionych pracowników.

W sprawie wymogów nowo budowanych, przebudowywanych, czy rozbudowywanych obiektów regulacje prawne przewiduje rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie  warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2015r. poz. 1422). W przywołanym rozporządzeniu znajdują się w szczególności wytyczne odnoszące się do wymagań:

• ogólnych budynków i pomieszczeń;
• nasłonecznienia i oświetlenia;
• wejść do budynków, schodów i pochylni, dojść i przejść do urządzeń technicznych;
• pomieszczeń przeznaczonych na pobyt ludzi, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, pomieszczeń technicznych i gospodarczych;
• wyposażenia technicznego budynków (instalacje wodociągowe, instalacje gazowe, grzewcze i elektryczne, przewody kominowe, wentylacyjne i klimatyzacyjne);
• bezpieczeństwa pożarowego (drogi ewakuacyjne, odporność pożarowa, strefy pożarowe)
• bezpieczeństwo użytkowania.

Można bezwzględnie stwierdzić, z aktywny udział pracownika służb bhp przy odbiorach nowych obiektów lub pomieszczeń jest bardzo znaczący dl kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w zakładzie. Służba bhp może w tej sytuacji dostrzec pewne nieprawidłowości lub usterki, które mogłyby w przyszłości mieć wpływ na bezpieczeństwo pracowników.

Służba bhp w przypadku przekazywania nowych obiektów do użytkowania powinna bezwzględnie pełnić funkcje opiniująco-doradcze w sprawach bezpieczeństwa i higieny pracy jak również ergonomii.

Kolejnym ważnym podstawowym obowiązkiem służby bhp jest uczestniczenie w ocenie ryzyka zawodowego. Zgodnie z art. 226 kodeksu pracy pracodawca ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną  pracą oraz stosuje środki profilaktyczne i informuje pracowników o ryzyku zawodowym. W każdym zakładzie pracy pracodawca wyznacza osoby do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego i są to najczęściej pracownik służby bhp  lub osoba wykonująca zadania służby bhp, dla której udział w ocenie ryzyka  zawodowego jest zadaniem wynikającym z przepisów prawa. W ocenie ryzyka zawodowego uczestniczyć mogą również wyznaczeni przez pracodawcę kierownicy, pracownicy lub ich przedstawiciele oraz lekarz medycyny pracy.

Ocena ryzyka polega na oszacowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia  zdarzeń niepożądanych oraz wysokości prawdopodobnych strat, które  rozumiane są  nie tylko jako straty materialne, ale przede wszystkim jako straty związane z utratą zdrowia lub życia.

Proces analizowania ryzyka zawodowego i wyznaczania jego dopuszczalności służby bhp  mogą  przeprowadzić zgodnie z Polską Normą PN-N-18002 – Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Przywołana norma wyznacza następujące cele oceny ryzyka zawodowego: 

• zapewnienie możliwie najlepszej, w określonych warunkach, ochrony zdrowia i życia pracowników w pracy przy wyeliminowaniu zagrożeń związanych z praca lub odpowiednie ograniczenie ryzyka zawodowego związanego z tymi zagrożeniami,
• zidentyfikowanie zagrożeń związanych z pracą i oszacowanie dopuszczalnego z nim związanego ryzyka zawodowego, a w konsekwencji zastosowania odpowiednich środków ochronnych,
• ustalenie priorytetów w działaniach zmierzających do wyeliminowania lub ograniczenia ryzyka zawodowego,
• sprawdzenia, czy środki ochrony stosowane przed zagrożeniem są odpowiednie w danym środowisku pracy,
• wskazanie pracownikom jak i organom nadzoru i kontroli, że dokonano identyfikacji zagrożeń oraz zastosowano odpowiednie środki indywidualne i zbiorowe, które eliminują lub ograniczają ryzyko zawodowe,
• dokonanie odpowiedniego wyboru wyposażenia stanowisk pracy do możliwości psychofizycznych pracowników,
• systematyczne identyfikowanie monitorowanie zagrożeń, które mogą spowodować wypadek przy pracy lub chorobę zawodową.

Ocenę ryzyka służba bhp musi przeprowadzić dla wszystkich stanowisk pracy, zarówno stacjonarnych, jak i niestacjonarnych, a także dla wszystkich prac wykonywanych zarówno na co dzień, jak i okazjonalnie.