Bezpieczeństwo pracy określają warunki istniejące w zakładzie pracy. Przez bezpieczeństwo pracy rozumie się zespół warunków, które powinny być spełnione w zakładzie pracy, aby pracownicy mogli wykonywać swoje zadania bezpiecznie i bez szkody dla zdrowia i życia. Inaczej mówiąc to ochrona zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Bezpieczeństwo pracy związane jest ze stanem technicznym wyposażenia wykorzystywanego w procesie pracy i dostosowaniem warunków środowiska pracy do możliwości pracownika.
Podejmując temat bezpieczeństwa i higieny pracy należy podkreślić, że przepisy o bezpieczeństwie i higienie stanowią ochronę istoty pracy, która obejmuje ochronę życia, zdrowia oraz zdolność do pracy w procesie pracy. Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w procesie pracy znajduje odzwierciedlenie w przepisach i normach technicznych.
Zgodnie z art. 24 Konstytucji RP praca znajduje się pod ochroną Rzeczypospolitej Polskiej, a państwo sprawuje nadzór nad jej wykonywaniem. Z kolei zgodnie z art. 66 Konstytucji wynika natomiast prawo każdego do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz prawo do wypoczynku. Z warunkami pracy łączy się również prawo do ochrony zdrowia wymienione w art. 68 Konstytucji RP.
W każdym obszarze działalności człowieka, w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa pracy obowiązują przepisy prawa o charakterze ogólnym oraz przepisy uwzględniające specyficzne cechy i warunki danej działalności. W zakresie BHP obwiązują wymagania zawarte przede wszystkim w ustawach: Kodeks Pracy oraz w aktach wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw. We wszystkich tych ustawach dokonano implementacji postanowień dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązujących w prawie Unii Europejskiej.
Kodeks pracy zobowiązuje do przestrzegania nie tylko przepisów prawa ale również do poszanowania zasad BHP, które nie są przepisami lecz regułami postępowania wynikającymi z wiedzy, techniki, doświadczenia życiowego.
Kodeks pracy precyzyjnie określa i nakłada na poszczególnych uczestników procesu pracy obowiązki w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy. Do zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy w myśl art. 15 Kodeksu pracy zobowiązany jest pracodawca, jednakże obowiązki z zakresu BHP spoczywają również na innych osobach:
- kierujących pracownikami
- służbie BHP (zgodnie z art. 237 kp)
- podmiotach niezależnych od pracodawcy (np. w przypadku wykonywania na terenie innego zakładu, pracy przez obcych pracowników, wytwórcy, dostawcy maszyn i urządzeń).
Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie. Ochrona życia i zdrowia pracownika jest generalnym obowiązkiem pracodawcy realizowanym przy odpowiednim wykorzystaniu techniki oraz osiągnięć nauki. Obowiązkiem pracodawcy jest znajomość przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie związanym z jego działalnością.
Do obowiązków pracodawcy w szczególności należy:
- niedopuszczanie pracowników do pracy, bez wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności;
- wyposażenia stanowisk pracy w maszyny i urządzenia techniczne, narzędzia a także sprzęt tymczasowej pracy na wysokości tj. drabiny, rusztowania spełniające wymagania dotyczące BHP w zakresie użytkowania ich podczas pracy;
- poddawanie pracowników badaniom lekarskim oraz szkoleniom w zakresie BHP przed dopuszczeniem ich do pracy jak, i prowadzenie okresowych badań lekarskich i szkoleń w tym zakresie;
- wyposażenie pracowników w ubrania i buty robocze oraz środki ochrony indywidualnej, których stosowanie jest wymagane na danym stanowisku;
- ocenianie ryzyka zawodowego na poszczególnych stanowiskach pracy, identyfikacja istniejących zagrożeń na stanowisku pracy oraz informowanie pracowników o ryzyku i zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Obowiązki osób kierujących pracownikami w zakresie BHP związane są z:
- koordynacją robót lub poszczególnych etapów (opracowanie założeń technicznych i organizacyjnych) zgodnie z przepisami i zasadami BHP w sposób zapobiegający przed wypadkami, chorobami zawodowymi;
- dbałością o sprawność środków ochrony indywidualnej;
- dbałością o stan pomieszczeń i wyposażenia technicznego;
- egzekwowaniem przestrzegania przez pracowników przepisów BHP.
Pracownik w szczególności ma obowiązek:
- wykonywać prace sposób sumienny i staranny, zgodny z zasadami BHP oraz stosować się poleceń przełożonych w tym zakresie, o ile nie są one sprzeczne z przepisami prawa i umową o pracę;
- brać udział w szkoleniach oraz znać przepisy z zakresu BHP;
- poddawać się badaniom lekarskim;
- przestrzegać czasu pracy, regulaminu i ustalonego porządku;
- stosować środki ochrony zbiorowej oraz używać środki ochrony indywidualnej oraz odzieży ochronnej;
- dbać o dobro zakładu i jego mienie, o należyty stan maszyn, urządzeń i narzędzi oraz o porządek i ład w miejscu pracy;
- niezwłocznie zawiadamiać przełożonych i współpracowników o zagrożeniach dla życia i zdrowia ludzkiego.
Pracownik ma prawo do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia i powstrzymania się od wykonywanej pracy gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa lub gdy wykonywana praca grozi niebezpieczeństwem dla innych osób.
Wszyscy uczestnicy procesu pracy są zobowiązani do współdziałania ze sobą w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ponadto winni stosować niezbędne środki ochrony indywidualnej, które obowiązują wszystkie osoby pracujące na terenie zakładu.
