Profilaktyka ogólna bhp

Praca w służbie bhp to duże wyzwanie  olbrzymia odpowiedzialność. Pracodawcy najchętniej zrzuciliby na barki pracowników służby bhp  wszelkie obowiązki z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Również oczekują od pracowników służby bhp  realizacji wielu specjalistycznych zadań, po to aby obciąć koszty związane z bhp. A przecież pracownik służby bhp to nie „człowiek orkiestra”.

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy jest wyspecjalizowaną i wyodrębniona komórką w firmie, której zadaniem jest organizowanie działalności profilaktycznej w celu zapobiegania zagrożeniom w zakładzie pracy oraz uzyskiwanie poprawy warunków bezpieczeństwa i hieny pracy. Służba bezpieczeństwa to również kontrolowanie wykonywania zadań i doradztwo pracodawcy w zakresie bhp.

Powołana przez pracodawcę służba do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy ma do wykonania ważne zadania. Te zadania określają przepisy zawarte w Kodeksie pracy, ale przede wszystkim w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 2 września 1997roku w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Do podstawowych działań służby bhp w zakładzie pracy należy:

• profilaktyka ogólna bezpieczeństwa i higieny pracy,
• kontrola stanu bhp oraz przestrzegania przepisów i zasad bhp w firmie,
• współpraca z pracodawcą i innymi komórkami w firmie w zakresie bhp,
• współpraca z jednostkami organizacyjnymi spoza zakładu pracy w kwestiach związanych z bezpieczeństwem i higiena pracy.

Biorąc pod uwagę profilaktykę ogólną bezpieczeństwa i higieny pracy służba bezpieczeństwa  ma następujące obowiązki:

• Opiniowanie szczegółowych instrukcji dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy na poszczególnych stanowiskach pracy tzw. instrukcji stanowiskowych lub instrukcji bezpiecznej pracy.

Instrukcja bhp to zbiór zasad bhp, wskazówek, sposobów działania, która ma dostarczyć wiedzę pracownikowi jak postępować wszędzie tam, gdzie może wystąpić zagrożenie dla życia lub zdrowia pracownika.

Prawo nakłada obowiązek przygotowania instrukcji w kilu przypadkach. Po pierwsze gdy istnieje możliwość zagrożenia dla zdrowia i życia  pracownika, wtedy pracodawca musi przeanalizować jakie sytuacje zagrażające zdrowiu i życiu pracowników mogą zaistnieć w jego firmie oraz przygotować odpowiednie procedury postepowania dzięki którym pracownicy będą świadomi jak postąpić , aby oddalić się z miejsca zagrożenia w bezpieczne miejsce. Taką najpopularniejszą instrukcją  jest instrukcja postępowania na wypadek pożaru, z godnie z która pracownik opuszcza swoje stanowisko i udaje się do puntu zbornego. Po drugie są to szczegółowe instrukcje stanowiskowe i wskazówki na stanowiskach pracy. Takie instrukcje powinny informować pracownika o najważniejszych bhp zasadach w przestrzeni pracy. Po trzecie instrukcje bhp dotyczące: stosowanych w zakładzie pracy procesów technologicznych, obsługi maszyn i innych urządzeń technicznych, postepowania z materiałami szkodliwymi dla zdrowia i niebezpiecznymi oraz udzielania pierwszej pomocy.

Wydawane instrukcji bhp jest prawnym obowiązkiem pracodawców, jednak nie oznacza to, że pracodawca powinien sam opracować jej treść. W praktyce powinno się powierzać opracowywanie szczegółowych instrukcji  wyznaczonym przez pracodawcę pracownikom. Ważne jest to,  by osoby wyznaczone znały specyfikę stanowiska pracy, technologię wykonywania prac oraz wykazywały się znajomością obsługi maszyny lub urządzenia. Najlepsze rozeznanie  w zakresie warunków prowadzenia i organizacji prac wykonywanych na danym stanowisku pracy, jak również w zakresie metod bezpiecznego zachowania się pracownika powinni mieć kierownicy, mistrzowie, brygadziści bezpośrednio organizujący i nadzorujący pracę  pracowników. Wskazane jest, aby treść instrukcji opierała się na sprawdzonych, przyjętych powszechnie metodach pracy. Przy opracowywaniu instrukcji stanowiskowych należy również wziąć pod uwagę sugestie zatrudnionych na danym stanowisku pracowników.

Po opracowaniu szczegółowych instrukcji bhp, jeszcze przed jej zatwierdzeniem i wdrożeniem, przepisy dotyczące bhp nakazują skonsultować treść instrukcji pod względem spełnienia zasad bezpieczeństwa i higieny pracy z pracownikiem służby bhp. Na tym etapie to on właśnie musi sprawdzić czy instrukcja opisuje wszystkie możliwe zagrożenia oraz sposoby zachowania się w przypadku zagrożeń lub sytuacji awaryjnych oraz przygląda się kwestii zalecanych do stosowania środków ochrony. „Pracownik służby bhp ocenia, czy szczegółowa instrukcja zawiera wszystkie niezbędne elementy:

• tytuł instrukcji,
• cel instrukcji,
• przeznaczenie instrukcji (dla jakiego stanowiska),
• wymagania kwalifikacyjne i uprawniania (w tym sprawność psychofizyczna zatrudnionego na danym stanowisku pracy pracownika)
• liczba osób niezbędnych do wykonania czynności na stanowisku pracy,
• podstawy prawne oraz rodzaj dokumentacji wykorzystane do opracowania instrukcji bhp,
• opis stosowanych na stanowisku pracy technologii oraz urządzeń i maszyn,
• używane materiały i narzędzia,
• opis czynności (rozpoczęcie, zakończenie pracy, a także bezpieczna organizacja pracy),
•  zagrożenia mogące wystąpić na stanowisku pracy,
• stosowane środki ochrony indywidualnej i zbiorowej,
• czynności wzbronione,
• postepowanie w sytuacjach awaryjnych,
• data i dane (imię, nazwisko, zajmowane stanowisko) oraz podpis osoby, która opracowała instrukcję bhp.”

Ponadto pracownik służby bhp opiniując instrukcję powinien sprawdzić, czy:

• zapisy instrukcji są zgodne z obowiązującymi przepisami dotyczącymi bhp,
• zapisy nie są sprzeczne z zapisami innych instrukcji oraz wewnętrznych aktów normatywnych obowiązujących w firmie takich jak np. regulamin pracy,
• jest napisana w sposób zrozumiały dla użytkownika – pracownika wykonującego pracę,
• jest zaopiniowana przez pracowników, których dotyczy lub ich przedstawiciela.

 Zaopiniowana w ten sposób instrukcja przez służby bhp zostaje zatwierdzona przez pracodawcę a następnie wdrożona, czyli przekazana właściwemu pracownikowi do zapoznania się z jej treścią. Zgodnie z przepisem Kodeksu pracy (art.237), pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. W związku z tym należy zadbać, aby w aktach osobowych były przechowywane własnoręcznie podpisane potwierdzenia zapoznania się z treścią danej instrukcji bhp. Jednocześnie podpis złożony przez pracownika powinien mu uświadomić, że ponosi on odpowiedzialność za przestrzeganie przepisów bhp i zobowiązać go do zachowania większej ostrożności na stanowisku pracy.

Instrukcje dezaktualizują się z różnych powodów takich jak zmiany przepisów, zmiany technologii, czy stosowanych materiałów w firmie, w związku z tym instrukcje powinny być okresowo aktualizowane. Zęby mieć gwarancję, ze wszystkie instrukcje , obowiązujące w firmie są aktualne, należy opracować system okresowych ich weryfikacji z określeniem formy oraz terminów. Natomiast instrukcje nieaktualne powinny być na bieżąco wycofywane a w ich miejsce wprowadzane nowe.

 Instrukcje jak i aneksy wprowadzające zmiany do tychże instrukcji musza być dostarczane pracownikom za pokwitowaniem i pracownicy muszą być z nimi zapoznawani na bieżąco. Żeby to wszystko mogło być nadzorowane, kontrolowane i funkcjonowało, należy zaprowadzić ewidencję obowiązujących instrukcji, ewidencję wprowadzonych aneksów, ewidencję osób zapoznanych z poszczególnymi instrukcjami i wprowadzonymi do nich zmianami.

• Udział w ustalaniu okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy raz opracowywaniu wniosków wynikających z badania przyczyn i okoliczności tych wypadków oraz zachorowań  na choroby zawodowe, a także kontrola realizacji tych wniosków.

Wypadki przy pracy i choroby zawodowe to zdarzenia będące najbardziej drastyczną formą oddziaływani pracy na zdrowie i życie pracownika. Kiedy w zakładzie dojdzie do zdarzenia wypadkowego pracodawca ma obowiązek podjąć odpowiednie działania.

„Wszelkie kwestie dotyczące  postępowania w przypadku zaistnienia zdarzenia wypadkowego, w tym sporządzenie niezbędnej dokumentacji, a także należnych świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego zostały uregulowane w poniższych aktach prawnych:

• ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (tj. Dz.U. z 2016r. poz. 1666 z późn. zm.) ;
• ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tj. Dz.U. z 2015r. poz. 1242 z późn. zm.), dalej ustawa wypadkowa;
• ustawa z dnia 13 października 1998 r.  o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz.U. z 2016 r.  poz. 963 z późn. zm.);
• rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 lipca 2009r.  w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy (Dz.U. Nr 105, poz. 870);
• rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 września 2004r. w sprawie wzoru protokołu ustalenia  okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 227, poz. 2298);
• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 7 stycznia 2009r. w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy (Dz.U. Nr 14, poz. 80  z późn. zm.)”

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie, które zostało wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące śmierć lub uraz i które nastąpiło w związku z pracą. Pracodawca na terenie, którego miał miejsce wypadek, w którym została poszkodowany pracownik jest zobowiązany podjąć  niezbędne działania eliminujące i ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym oraz ustalić okoliczności i przyczyny wypadku oraz zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy.

Okoliczności i przyczyny wypadku pracodawca realizuje poprzez działanie zespołu powypadkowego, którego powołanie jest w zasadzie czynnością umowną, ponieważ przepisy prawa przesądzają o jego składzie. Zespól powypadkowy działa w składzie dwuosobowym, a kto wejdzie w jego skład uzależnione jest to od charakteru zakładu pracy. W skład zespołu wchodzi pracownik służby bhp oraz społeczny inspektor pracy, ale taki model nie będzie zawsze będzie możliwy. Istnieją małe zakłady pracy, w których nie ma służby bhp ani społecznej inspekcji pracy. Więc możemy mieć do czynienia z zespołami powypadkowymi o odmiennym składzie a mianowicie:

• u pracodawcy, który zgodnie z art. 237 § 1 KP nie ma obowiązku tworzenia służby bezpieczeństwa i higieny pracy, w skąd zespołu w takim przypadku wchodzi pracodawca lub pracownik zatrudniony przy innej pracy, któremu pracodawca powierzył wykonywanie zadań służby bhp albo specjalista spoza zakładu pracy,
• u pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego wchodzą przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie  o ukończeniu szkolenia w zakresie bhp,
• jeżeli pracodawca nie może dopełnić obowiązku utworzenia zespołu powypadkowego w składzie dwuosobowym, w związku na małą liczbę zatrudnionych, okoliczności i przyczyny wypadku ustala zespól powypadkowy w składzie pracodawcy i specjalisty spoza zakładu pracy. Specjalistą spoza zakładu powinna być osoba, która legitymuje się wymaganiami kwalifikacyjnymi przewidzianymi dla specjalisty bhp, tzn. powinna posiadać wyższe wykształcenie w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy posiadająca co najmniej 1 rok pracy w służbie bhp, albo co najmniej 5-letni staż pracy na stanowisku inspektora w Państwowej Inspekcji Pracy.

Niezwłocznie po otrzymaniu wiadomości o wypadku i powołaniu zespołu powypadkowego, zespół ten ustala przyczyny i okoliczności wypadku w szczególności poprzez:

• dokonanie oględzin miejsca wypadku oraz stanu technicznego maszyn i urządzeń technicznych i stanu urządzeń ochronnych. Przeprowadzenie badania wypadku ma dać odpowiedź na pytanie o przyczyny wypadku, dlatego zespół powinien zebrać i zabezpieczyć wszelkie ślady, przedmioty mające związek z wypadkiem, instrukcje oraz regulaminy dotyczące bezpiecznej obsługi maszyn, przy których nastąpił wypadek. Zespól powinien zapoznać się z przebiegiem procesu technologicznego, przy realizacji którego nastąpił wypadek oraz określić czynności, które wykonywał poszkodowany bezpośrednio przed wypadkiem.
• sporządzenie szkicu lub fotografii miejsca wypadku (jeśli to konieczne)
• wysłuchanie wyjaśnień poszkodowanego. Może to mieć miejsce w przypadku gdy stan jego zdrowia na to pozwala, wtedy zespól powypadkowy powinien dążyć do uzyskania jak najwięcej wiadomości na temat okoliczności wypadku, a zwłaszcza dotyczących dokładnego czasu i miejsca zdarzenia, czynności jakie wykonywał bezpośrednio przed i w czasie zdarzenia, oraz przebieg tego zdarzenia. Jeśli stan poszkodowanego nie pozwala na przesłuchanie należy sporządzić protokół z pominięciem wyjaśnień poszkodowanego.
• zebranie informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku. Świadkiem wypadku powinna być osoba, która bezpośrednio widziała jego przebieg lub znajdowała się w pobliżu gdzie zaistniał wypadek. Zebrane informacje zespół dokumentuje zapisem, bądź może przyjąć wyjaśnienia w formie pisemnej tych świadków.
• zasięgnięcie opinii lekarza lub innych specjalistów w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku.. W trakcie prowadzenia dochodzenia powypadkowego zespół  może napotkać na okoliczności, które mogą być tylko wyjaśnione przez wydanie specjalistycznej opinii np. lekarza. Opinia taka powinna być sporządzona w formie pisemnej i na koszt pracodawcy. 
• zgromadzenie innych dowodów dotyczących wypadku takich jak materiałów zebranych przez  organy prowadzące śledztwo lub dochodzenie.
• dokonanie prawnej kwalifikacji wypadku zgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych,
•  określenie środków profilaktycznych oraz wnioskówo, w szczególności wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, a na którym wystąpił wypadek.

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku  zespół powypadkowy sporządza nie później niż w ciągu 14 dni od daty powiadomienia o wypadku protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku według wzoru ustalonego przez Ministra Gospodarki i Pracy w rozporządzeniu z dnia 16 września 2004r. (Dz.U. Nr 227, poz. 2298).  Jeśli wynikną trudności w sporządzeniu protokołu w terminie, niezbędne jest podanie przyczyn w treści protokołu. Protokół powypadkowy sporządza się w odpowiedniej ilości egzemplarzy i wraz z pozostała dokumentacją powypadkową, którą tworzą protokół oględzin miejsca wypadku, szkice lub fotografie miejsca wypadku, wyjaśnienia poszkodowanego i informacje zebrane od świadków jak również pisemne opinie specjalistów dostarcza się do podpisu pracodawcy.

Zespół powypadkowy jest zobowiązany zapoznać z treścią protokołu poszkodowanego lub w przypadku śmierci uprawnionych członków rodziny pracownika. Zespół ma za zadanie pouczenia poszkodowanego oraz członków jego rodziny o prawie zgłoszenia uwag i zastrzeżeń do ustaleń zawartych w protokole powypadkowym. Jeżeli do treści protokołu zostały zgłoszone zastrzeżenia przez poszkodowanego lub jego członków rodziny  protokół należy uzupełnić. Protokół powypadkowy wraz z pozostała dokumentacją powypadkową pracodawca ma obowiązek przechowywać przez okres 10 lat.

• Udział  w pracach komisji bezpieczeństwa i higieny pracy i w innych  zakładowych komisjach zajmujących się bezpieczeństwem i higiena pracy, w tym zapobieganie wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym.

Komisja bhp jest organem doradczym i opiniodawczym pracodawcy. Powinna ona wspierać pracodawcę w jego działaniach dla zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia na stanowisku pracy. Zgodnie z art. 237 § 1 Kodeksu pracy pracodawca zatrudniający więcej niż 250 pracowników powołuje komisję bezpieczeństwa i higieny pracy, oczywiście nie stoi nic na przeszkodzie, aby powołać komisję przy mniejszej liczbie pracowników. komisję warto jest powołać formalnie, np. w formie zarządzenia, w którym to dokumencie można uporządkować inne ważne aspekty dotyczące komisji takie jak zadania komisji, częstotliwość posiedzeń oraz sposób dokumentowania ustaleń komisji.

W skład komisji wchodzi różna liczba osób, ale zawsze musi być po równo członków ze strony pracodawcy jak i strony społecznej. Ze strony pracodawcy powinni to być: pracodawca, pracownik służby bhp, lekarz medycyny pracy, natomiast ze strony społecznej to społeczny inspektor pracy, przedstawiciel związków zawodowych i przedstawiciel pracowników. Jest to minimalna liczba członków, ale liczba członków ustalana jest indywidualnie, w zależności od zagrożeń, stopnia złożoności organizacji lub różnorodności problemów wewnątrzzakładowych.

Przewodniczącym komisji powinien być pracodawca, bądź osoba przez niego upoważniona. Wiceprzewodniczącym komisji jest społeczny inspektor pracy lub przedstawiciel pracowników.

Do zadań komisji bhp należy:

• dokonywanie przeglądów warunków pracy,
• okresowa kontrola stanu bezpieczeństwa i higieny pracy,
• opiniowanie podejmowanych przez pracodawcę środków zapobiegających wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym,
• formułowanie wniosków dotyczących poprawy warunków pracy
• współdziałanie z pracodawcą w realizacji jego obowiązków w zakresie bhp.

Posiedzenia komisji bhp powinny być dokumentowane w postaci protokołu lub sprawozdania. Prowadzeniem i przechowywaniem dokumentacji komisji bhp, podobnie jak organizacją komisji, ustaleniem terminów posiedzenia, przygotowaniem tematów do omówienia w praktyce najczęściej zajmuje się pracownik służb bhp.

• Inicjowanie i rozwijanie na terenie zakładu pracy różnych form popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii.

Pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy podczas tego typu działań jakimi są formy popularyzacji problematyki bezpieczeństwa  musi pamiętać, aby dopierał takie formy popularyzacji tematyki bhp aby były one adekwatne do zagrożeń w miejscu pracy. Poniżej najpopularniejsze formy popularyzacji tematyki bhp w przedsiębiorstwie z których pracownik służb bhp może skorzystać:

• Szkolenia bhp w szczególności szkolenia w zakresie udzielania pierwszej pomocy i reagowania w przypadku pożaru. Szkolenia te cieszą nie niesłabnącą popularnością, ze względu na to, że informacje przekazywane w trakcie szkolenia można wykorzystać zarówno w pracy jaki i w życiu prywatnym. Wiedza w zakresie resuscytacji, opatrywania ran czy korzystania z defibrylatora lub też użycia  gaśnicy podczas pożaru przekazywana jest w sposób praktyczny, co niewątpliwie podoba się uczestnikom tego typu szkoleń. Jak również wiedza dotycząca pierwszej pomocy dedykowana np. wypadkom drogowym.

W zakresie bezpieczeństwa pożarowego ważne jest , aby po przeprowadzonej ewakuacji przekazać pracownikom informację zwrotna np. dotyczącą czasu ewakuacji, czy zauważono jakieś nieprawidłowości.

• Instrukcje bhp – podobnie jak szkolenia bhp to wymóg prawny. W popularyzacji bezpiecznej pracy ważne jest to, aby instrukcje, były umieszczane w widocznym miejscu i łatwo dostępnym dla pracowników oraz nie były przeładowane ilością zawartej w nich treści.
• Plakaty – najbardziej popularna forma promocji tematyki bhp. Niestety najczęstszym problemem jest w tym przypadku zbyt duże przeładowanie treścią, brak schematów i wizualizacji zagrożeń.
• Newsletter – w formie pisemnej gazetki lub mailowej przypominającej w regularnych odstępach czasu pracownikom o zagrożeniach, a także dobrych praktykach w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
• Propagowanie kampanii społecznych
• „Złote zasady pracy” – to wykaz kilku lub kilkunastu głównych zasad w zakresie bhp ustalony najlepiej z pracownikami i wywieszony w widocznym miejscu. Zasady wymienione w wykazie musza być jasne i czytelne da pracowników.