Przed służbą bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładach pracy stoją nowe, poważne zadania, które związane są z integracją z Unią Europejska i tym samym obowiązek dostosowywania naszych przepisów do przepisów UE. Dotyczy to zorganizowania i wdrożenia zakładowego systemu zarządzania bhp. Kluczowym elementem w zarządzeniu bezpieczeństwem i higiena pracy w zakładzie pracy jest wybór formy organizacji służby bhp. Przepisy dokładnie precyzują zasady organizacji służby bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. Wybór formy działań w zakresie zarządzania bhp zależy od stanu zatrudnienia i występujących zagrożeń jakie w danym zakładzie pracy występują.
Bezwzględnym wymogiem tworzenia służby bhp objęci są pracodawcy zatrudniający powyżej 100 pracowników. Zgodnie z art. 237 § 1 kodeksu pracy zatrudnienie powyżej 100 pracowników nakłada na pracodawcę obowiązek tworzenia służby bhp w zakładzie pracy, natomiast szczegółowe zasady tworzenia tej służby określono w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz. U. z 1997r. nr 109, poz. 704 ze zm.). w myśl § 1 ust. 3 tego rozporządzenia, w zakładzie zatrudniającym od 100 do 600 pracowników pracodawca może utworzyć m. in. Jednoosobową komórkę bhp, której pracownikiem będzie osoba zatrudniona w niepełnym wymiarze czasu pracy. Dopuszczalne jest również utworzenia służby bhp w drodze nawiązania odrębnego stosunku pracy z pracownikiem zatrudnionym już u danego pracodawcy przy innej pracy.
Zadania służby bhp w zakładach o niższym stanie zatrudnienia mogą być powierzone pracownikowi zatrudnionymi przy innej pracy, nawet w ramach tego samego stosunku pracy. W niektórych sytuacjach pracodawca może też wykonywać zadania służby bhp samodzielnie, a mianowicie wtedy, gdy zatrudnia d 10 pracowników lub gdy zatrudnia do 20 pracowników i jest zakwalifikowany do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecią kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Zarówno w dużych, jak i w małych firmach zadania bhp, w razie braku pracowników bądź pracodawcy z odpowiednimi kwalifikacjami, mogą być przekazane zewnętrznemu specjaliście do spraw bhp. Takie przekazanie zadań odbywa się na ogół na podstawie umowy cywilnoprawnej. Pracodawca musi jednak pamiętać, że zgodnie z art. 207 § 1 K. p. to on odpowiada za stan bhp w zakładzie pracy, pomimo powierzenia spraw bhp specjaliście. Dlatego powinien dochować należytej staranności przy współpracy ze specjalistą bhp spoza zakładu.
Coraz więcej organizacji jest zainteresowanych podejmowaniem systematycznych działań na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy. Skuteczność tych działań wymaga, żeby były prowadzone w ramach uporządkowanego systemu zarządzania wdrożonego w tych organizacjach. Organizacja działań w zakresie bhp powinna wynikać z faktu, że właściwe zarządzanie jest najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy. Firmy, zakłady pracy a w szczególności te które zatrudniają powyżej 100 pracowników powinny dążyć do wdrażania skutecznych systemów zarządzania bhp.
Skuteczne przedsiębiorstwa muszą sprostać rosnącym wymaganiom zarówno ekonomicznym, jak i społecznym. Najważniejszą sprawa w zrozumieniu pracodawców zapewnienie w zakładzie takiego zarządzania, aby osiągnąć cele produkcyjne, a co się z tym wiąże – finansowe – przez zapewnienie odpowiednich i dobrych technologii. Wiec głównym celem przedsiębiorstw jest zapewnienie sobie istnienia na rynku a następnie rozwój. Osiąga się to przez maksymalizację zysków i minimalizację strat, a przecież do strat ponoszonych przez pracodawcę należą również straty powstałe na skutek wypadków jak i chorób zawodowych. Dostosowanie naszych przepisów do przepisów Unii Europejskiej, a także zmiana w systemie ubezpieczeń społecznych w powiazaniu z poziomem bezpieczeństwa powinna wymusić poprawę warunków pracy i bezpieczeństwa w firmach. W związku z tym dla zapewnienia właściwych warunków bezpieczeństwa i higieny pracy konieczne jest właściwe zarządzanie bezpieczeństwem i higiena pracy. Powinno stanowić integralną część zarządzania firmą.
Wprowadzenie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy pozwala na skuteczne zarządzanie w tej dziedzinie i jednocześnie na bieżące spełnianie wymagań przepisów prawnych w dziedzinie bhp. W wyniku bieżącego wdrażania przepisów prawnych w firmie następuję poprawa warunków pracy zatrudnionych pracowników i wiąże się to z wymiernym ograniczeniem strat wynikających z niewłaściwego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.
Dążąc do szybkiej zmiany skuteczności zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy podjęto w naszym kraju i nadal się podejmuje szereg różnorodnych działań ukierunkowanych na stworzenie i odpowiednie wykorzystanie narzędzi organizacyjnych. Bezpieczne warunki pracy nie powstają same z siebie i musza być ukształtowane z góry przyjętego programu dlatego w ramach integracji z Unią Europejską musimy dostosowywać przepisy naszego kraju do normatywów europejskich, w tym m. in. do dyrektyw 82/501/EEC z dnia 24 czerwca 1982r. zwanej jako dyrektywa Post-Seveso (On Major Acciendent Hazards of Certain Industrial Acciendents) i dyrektywy 89/391/EEC zwanej jako COMAH (On Control Major Accient Hazards). Dyrektywy te nakładają na pracodawców obowiązek oceny ryzyka w tych dziedzinach, gdzie występuje zagrożenie dla życia i zdrowia człowieka i środowiska.
W tych dyrektywach, które wdrażane są do wszystkich państw należących do Unii Europejskiej, wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy są ujęte bardzo szeroko i obejmą ochronę przed oddziaływaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych, organizację pracy i projektowanie stanowisk pracy a także obowiązek konsultowania z pracownikami jak i informowanie ich o zagrożeniach oraz szkolenia w tym zakresie.
Zgodnie z dyrektywą 89/391/EWG działania pracodawcy powinny zapewniać:
- unikanie ryzyka,
- ocenę ryzyka, które można zniwelować,
- zapobieganie ryzyku u źródła, czyli dostosowanie miejsca pracy do pojedynczego człowieka, szczególnie podczas projektowania stanowisk pracy oraz przy wyborze wyposażenia pracowniczego a także metodach produkcyjnych i metodach pracy, jak i konieczności łagodzenia monotonii pracy,
- wdrażanie nowych rozwiązań technicznych, zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej szkodliwymi,
- prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej, która obejmuje technikę, organizację pracy, warunki pracy oraz stosunki społeczne i wpływ czynników związanych z miejscem pracy,
- przypisywanie pierwszeństwa środkom ochrony zbiorowej nad środkami ochrony indywidualnej,
- profesjonalne szkolenie pracowników,
- ocenę ryzyka zawodowego i stosowanie środków zwiększających bezpieczeństwo, które zapewniają lepszą ochronę zdrowia pracowników,
- informowanie zatrudnionych pracowników o zagrożeniach oraz środkach i działaniach zapobiegawczych w firmie i na określonym miejscu pracy,
- konsultowanie z pracownikami i ich przedstawicielami form działań dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy,
- zapewnienie zatrudnionym pracownikom lub ich przedstawicielom możliwości uczestniczenia w działaniach związanych z ich bezpieczeństwem i ochroną zdrowia.
Poza tym dyrektywa 89/96/UE (tzw. dyrektywa post-Seveso) nakłada na przedsiębiorstwa, w których występują poważne zagrożenia, szereg owych obowiązków związanych z zapobieganiem wypadkom a w szczególności katastrof przemysłowych. W zależności od stopnia zagrożenia w danej firmie obowiązkiem firmy jest:
- opis instalacji oraz strategii zapobiegania zagrożeniom i katastrofom w przypadku mniejszego zagrożenia,
- raport bezpieczeństwa z przedstawioną analizą ryzyka grupowego tzn. dla osób zamieszkujących lub przebywających w pobliżu danego przedsiębiorstwa i wdrożony system bezpieczeństwa pracy.
Powyższe wymagania są podstawą do tworzenia systemów zarzadzania bezpieczeństwem w przedsiębiorstwach. Do tej pory przedsiębiorstwa wprowadzając systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wzorowały się na rozwiązaniach, które stosowały państwa Unii Europejskiej, dostosowując je do własnych potrzeb.
Normy dotyczące systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieny pracy są ważnym narzędziem wspomagającym działania związane z poprawą stanu bezpieczeństwa pracy. W związku z tym, w naszym kraju przeprowadzono prace dotyczące opracowania normy krajowej o charakterze wytycznych i wymagań dla systemu zarządzania bhp zgodnie z zaleceniem ISO, czego wynikiem są normy serii PN-N-18000:
- PN-N-18001 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Wymagania,
- PN-N-18002 Systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy – Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego,
- PN-N-18004 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy – Wytyczne,
- PN-N-18011 Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy – Wytyczne audytowania.
Normy te pełnią funkcje wytycznych krajowych dotyczących dobrowolnego stosowania i wdrażania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Mają one charakter powszechny, co oznacza możliwość ich zastosowania przez każdą organizację, niezależnie od wielkości firmy i rodzaju prowadzonej działalności. Wszystkie te normy stanowią polską transpozycję wytycznych Międzynarodowej Organizacji pracy w odniesieniu do systemów zarzadzania bhp.
Przedsiębiorstwa mogą budować i rozwijać systemy zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy samodzielnie i nic nie stoi na przeszkodzie, aby one były skuteczne i efektywne. Oczywiście na ich kształt w znacznym stopniu będą wpływać obowiązujące w tej dziedzinie regulacje prawne. Jednak sposób podejścia do kwestii bezpieczeństwa, rodzaj podejmowanych działań, metody wykorzystywane do osiągnięcia postawionych sobie celów zależą od przedsiębiorstwa.
Zasady zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy określone zostały w normach stosowanych w tych obszarach. Jednakże normatywy w zakresie kształtowania warunków pracy nie powinny być traktowane jako bezwzględnie obligatoryjne. Normy te to jedynie zalecenia do stosowania, umożliwiające przyjęcie elastycznego podejścia do wymagań systemowych, dostosowanego profilu działalności przedsiębiorstwa. Jest to szczególnie istotne w przypadku małych i średnich przedsiębiorstw, w których wdrożony system musi uwzględniać specyfikę działalności, w tym powiązania występujące pomiędzy poszczególnymi komórkami organizacyjnymi.
Model systemu zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy zawarty we wszystkich Polskich Normach z serii PN-N-18000 oparty jest na ciągłym doskonaleniu w tej dziedzinie. Tak więc wdrożenie systemowych zasad zarządzania bezpieczeństwem pracy wymaga kompleksowego spojrzenia na sposób realizacji zadań przyczyniających się do poprawy bezpieczeństwa. Najczęściej jest to związane z zastosowaniem pętli doskonalenia, wyznaczającej sposób uzyskania poprawy skuteczności działania. Specyfikę pętli doskonalenia przedstawiono na rysunku.
Rys. Model systemu zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy oparty na wytycznych normy PN-N-18001
Organizacje wdrażające system zarządzania bhp zgodny z tym modelem muszą po pierwsze określić wymagania obowiązujących przepisów i ustalić wynikające z nich działania, zidentyfikować występujące zagrożenia i przeprowadzić analizę i ocenę ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy oraz w skali całej organizacji oraz określić przyczyny wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Po drugie ustanowić politykę oraz cele i priorytety działań w zakresie poprawy bezpieczeństwa pracy, zaplanować działania służące ich realizacji i stworzyć odpowiednie warunki wykonywania tych działań. Po trzecie sprawdzać ich efekty, systematycznie prowadzić audyty i przeglądy okresowe systemu zarzadzania, podejmować działania zapobiegawcze oraz korygujące w odpowiedzi na ujawnione niezgodności oraz ciągle doskonalić system w zakresie ustanowionych przez organizację celów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Prawidłowo funkcjonujący w organizacji system zarzadzania bezpieczeństwem i higieną pracy należy traktować jako narzędzie organizacyjne ułatwiające gromadzenie i analizowanie informacji, sprawdzanie uzyskiwanych wyników i porównywanie ich z oczekiwaniami. Wynik porównywania determinuje konieczność raz zakres podejmowania działań zapobiegawczych i korygujących. Więc niezbędnym elementem systemowego zarzadzania bezpieczeństwem pracy jest zapewnienie możliwości ciągłego doskonalenia realizowanych działań w zakresie bhp.
Wytyczne i wymagania, które określa norma PN-N-18000 trafiają na bardzo różny grunt. W efekcie tego powstają bardzo różne systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy pomimo, że zbudowane są na wspólnych, określonych przez normę fundamentach. O sukcesie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higiena pracy decydować będzie właściwy i dostosowany do danej organizacji sposób spełniania tych wymagań. Ważne, aby coraz więcej firm dostrzegało potrzebę odpowiedniego zarządzania obszarem bhp i ciągłego doskonalenia tych działań.
Kształtowanie bezpieczeństwa w ujęciu systemowym wymaga wysiłku zarówno pracodawcy, jaki pracowników. pracownicy powinni być aktywnymi uczestnikami procesu oceny i poprawy stanu bezpieczeństwa. Tym samym stają się oni autorami oraz realizatorami działań dostosowanych do potrzeb firmy oraz możliwości zastosowania określonych rozwiązań doskonalących. Warunkiem koniecznym uzyskania zamierzonych rezultatów jest współpraca podczas kształtowania warunków do bezpiecznej pracy.
Dotychczasowym i nowym wymaganiom w obszarze bhp musza wyjść naprzeciw wszyscy, nie tylko pracodawcy, kierownictwo firmy czy służby odpowiedzialne za sprawy bezpieczeństwa i higieny pracy w firmie, ale także pracownicy powinni postrzegać zagadnienia bhp nie tylko w kategoriach przysługujących im praw ale również w kategorii obowiązków. Każdy pracownik na każdym szczeblu organizacji powinien zdawać sobie sprawę ze złożoności swojej sytuacji w pracy i rosnącej po jego stronie odpowiedzialności za zdrowie i życie swoje i innych. W wyniku zachodzących zmian w świecie pracy w coraz większym stopniu pracownicy będą musieli stawiać czoło społecznym, psychologicznym i społecznym wyzwaniom jakie stawia środowisko pracy.
W obecnych warunkach gospodarczych poprawa bezpieczeństwa pracy w firmach może stanowić czynnik przewagi konkurencyjnej, a koszty poważanych wypadków oraz awarii zaważyć mogą na możliwości funkcjonowania firmy. W tych warunkach wdrożony system zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy jest narzędziem, które wspomaga prawidłowe funkcjonowanie firmy.
Wdrożenie systemowych zasad kształtowania bezpieczeństwa pracy przyczynia się do uzyskania korzyści w organizacji, związanych przede wszystkim z doskonaleniem środowiska wykonywania pracy. Do najistotniejszych korzyści można zaliczyć:
- zwiększenie możliwości wypełniania przez pracodawcę obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy, które wpływają na poprawę warunków funkcjonowania firmy,
- zapewnienie możliwości szybkiego wykrywania zagrożeń dla bezpieczeństwa zatrudnionych, realizowane poprzez zapobieganie ich występowaniu,
- uporządkowanie stanu formalnoprawnego,
- traktowanie zdarzeń potencjalnie wypadkowych jako potencjalnych przesłanek do wystąpienia rzeczywistych
- zmniejszenie poziomu ryzyka zawodowego oraz chorób zawodowych a także liczby zatrudnionych wykonujących pracę w warunkach występowania zagrożeń i uciążliwości,
- podniesienie świadomości zatrudnionych dotyczącej sposobu postrzegania zasad bezpieczeństwa pracy, które pozwalają uzyskać możliwość kształtowania w firmie kultury sprzyjającej się tworzeniu bezpiecznego środowiska wykonywania pracy,
- zmniejszenie liczby pracowników narażonych podczas pracy na czynniki uciążliwe i szkodliwe, co pozwala poprawić wizerunek firmy i uznać ją za odpowiedzialną społecznie i podnieść jej wiarygodność,
- docenienie wagi zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy w działaniach firmy, które pozwalają spełnić oczekiwania klienta oraz poprawić stosunki z organami nadzoru nad warunkami pracy.
W efekcie, wdrożenie w firmie systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy przyczynia się do poprawy wyniku finansowego firmy. To efekt niedopuszczenia do powstawania strat z tytułu wypadków, chorób, awarii, przestojów innych niekorzystnych skutków, które negatywnie wpływają na możliwość realizacji zadań w firmie.
Poprawę bezpieczeństwa traktować należy jako czynnik przewagi konkurencyjnej. Zastosowanie podejścia systemowego zwiększa rangę zagadnień bhp w firmie i przyczynia się do wzrostu znaczenia realizowanych działań w strukturze organizacji jednocześnie poprawiając wizerunek firmy. Równocześnie stosując podejście systemowe zwiększa się skuteczność realizowanych działań, uzyskując szereg korzyści wpływających na skuteczność i efektywność działania firmy.
